Object: De steen van Rosetta (Een steen van zwart basalt, ruim een meter hoog en ca. 72 centimeter breed. In het oppervlak staat een tekst in Egyptische hiëroglyfen, maar ook 32 regels Demotische, en 54 regels oud-Griekse tekst).
Herkomst: Egypte
Ouderdom: vermoedelijk zo’n 2200 jaar. Teruggevonden in 1799
Een steen met meerdere verhalen
De steen van Rosetta is waarschijnlijk één van de beroemdste voorwerpen uit de geschiedenis van de mensheid. Een steen die niet één, maar meerdere verhalen te vertellen heeft. Het eigen verhaal, van de vele omzwervingen die (voorlopig) tot een einde kwamen in het British Museum in Londen. Maar ook het verhaal van een rijk verleden, namelijk dat van de oude Egyptenaren.
In een museum van ontheemde spullen mag de steen van Rosetta niet ontbreken. Als we het namelijk hebben over items die een belangrijke rol hebben gespeeld in het vertellen van het verhaal van de mensheid, dan is de steen van Rosetta daar een geweldig voorbeeld van.
Met de val van het Egyptische – rond 30 voor Christus door toedoen van de Romeinen – ging de kunst van het lezen van hiëroglyfenschrift verloren. Zonde, want daarmee was ook de deur naar kennis over een machtig en boeiend wereldrijk dicht. 1500 jaar lang waren hiëroglyfen daarmee een dode taal. Egyptologen deden hun uiterste best deze taal van de farao’s te ontcijferen, maar zonder resultaat.
Vondst van de steen van Rosetta
Enter Napoleon. In 1798 maakte de Franse generaal (tot keizer had hij het toen nog niet geschopt) zich op om de Britse troepen rond Alexandrië te bestrijden. De Franse vloot werd door de Britten, onder aanvoering van admiraal Nelson, vernietigd. Daardoor konden zij niet terugkeren naar Frankrijk: uiteindelijk waren ze gedwongen om drie jaar lang in Egypte te blijven.
Al aan het begin van deze Egyptische periode, in 1799, ontdekte een Franse soldaat bij het uitgraven van verdedigingswerken bij Rashid (voorheen, jawel, Rosetta) een zwarte steen. De steen was van basalt, ruim een meter hoog en 72 centimeter breed. De platte zijde stond vol met tekst, verdeeld in drie verschillende stroken van verschillende schriftsoorten. Van boven naar beneden waren dit: Egyptische hiëroglyfen, Demotisch (beide door de soldaat niet herkend) en oud Grieks.
Gelukkig was de soldaat zich ervan bewust dat hij niet zomaar een vol gekrabbeld brok steen had gevonden. In plaats van het in zijn versperring te gebruiken, gaf hij de steen aan de met het leger meegereisde geleerden. De geleerden realiseerden zich dat de steen een koninklijk decreet was, opgeschreven in verschillende talen.
De sleutel tot een oude taal
In 1801 werden de Fransen door de Britten verslagen en viel de steen in Britse handen. In 1802 werd hij naar Londen verscheept, waar hij onderdeel werd van de collectie van het British museum. Dat heeft het museum geen windeieren gelegd: het werd één van de populairste objecten van het museum.
Niet zo vreemd, als je bedenkt wat de rol dit voorwerp is geweest in het ontsluieren van het verhaal van één van de machtigste en rijkste culturen uit de geschiedenis van de mensheid. Met recht een voorwerp met een verhaal dus.
In 1820 bogen Jean Francois Champollion (een Franse taal- en geschiedkundige) en Thomas Young (een Britse taal- en natuurkundige) zich over het mysterie van de vreemde talen. Door de – bekende – Griekste tekst als referentiekader te nemen, ontcijferden zij uiteindelijk ook de tekst in het Demotisch en de Egyptische hiëroglyfen.
